۱۰۰ گره بر طناب برای زمان مرگ/ رابطه «دوست دوست» با ابن ملجم

به گزارش خبرنگار مهر، «آیینه اقوام» عنوان مجموعه نمایش رادیویی به روایت و کارگردانی زنده‌یاد مهرداد عشقیان است که سفری به دنیای آئین‌های رمضان در ایران زمین است. این مجموعه ۳۰ قسمتی از تولیدات اداره‌کل هنرهای نمایشی رادیو است که به پیشنهاد و همراهی ایوب آقاخانی در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.

ناهید مسلمی، معصومه عزیز محمدی، غلامحسن تسعیری، محمد یگانه، قربان نجفی به عنوان بازیگر این مجموعه حضور دارند و دیگر عوامل مجموعه رادیویی «آئینه اقوام» نیز عبارتند از نویسنده: سهیلا خدادادی، محقق: ناصر ملاییان، افکتور: نرگس موسی‌پور، صدابرداران: علی حاجی‌نوروزی و محسن جوادی، تهیه‌کننده و سردبیر: ناهید گودرزی.

سیزدهمین قسمت «آئینه اقوام» با مدت زمان ۲۹ دقیقه و ۵۸ ثانیه با سفر به شهر یزد به آئین‌های مردم این شهر در ماه مبارک رمضان می‌پردازد.

سیزدهمین سفر «آیینه اقوام» چنین آغاز می‌شود:

«زندگی فقط نفس کشیدن نیست، فقط آرزو کردن و کار و تلاش نیست. زندگی یه وقتایی یعنی رفتن، رفتن و به مقصد رسیدن، وقتی هم که مقصدت معلوم نباشه زندگی یعنی تلاش برای یافتن مقصدی که بهت آرامش بده. مقصدی که مأمنی باشه برای خسته‌گی‌هات، خستگی روح و خستگی جسم. اما این روزا من اصلاً خسته نیستم، لااقل خوب می‌دونم که حال روحیم خیلی‌ام عالیه. مگه می‌شه تو ماه رمضان کسی حالش بد باشه. مگه می‌شه با تمام وجود حضور خداوند رو احساس کنی و حالت بد باشه. مگه می‌شه هر روز عشق و مهربانی و صفا و صمیمیت رو از دل یکی از آیین‌های ماه رمضان بیرون بکشی و بازم بگی حالت خوب نیست. امروز در سیزدهمین روز از ماه مبارک رمضان سفر به آیین‌ها و فرهنگ رمضان را ادامه دادم و دل به جاده سپردم. می‌دونم و باور دارم که خدا مثل همیشه هوام رو داره چون مثل همیشه وقتی راه افتادم به خودش توکل کردم و گفتم الهی به امید تو.»

سفر به دل کویر ایران کشیده می‌شود و به شهر یزد می‌رسیم. در این شهر «خانم دکتر ایمانی» از استادان دانشگاه درباره فرهنگ و آیین‌های مردم یزد در ماه مبارک رمضان برای ما سخن می‌گوید.

مردم یزد چند روز قبل از ماه مبارک رمضان مشغول پاکسازی خانه‌ها و مساجد و حسینیه‌ها می‌شوند. مردم یزد معتقد هستند که در ماه مبارک رمضان همانگونه که باید با روح پاک به استقبال ماه برویم باید محیط زندگی‌مان را هم پاک کنیم و به استقبال ماه مبارک برویم. دیگر رسم پیشواز ماه مبارک رمضان «کلوخ‌اندازان» است که یک روز مانده به ماه مبارک برگزار می‌شود و طی آن مردم در دل طبیعت به تفریح و شادی می‌پردازند و غذای سنتی «شولی» را پخته و می‌خورند.

مردم برای رؤیت هلال ماه غروب آخرین روز ماه شعبان روی پشت‌بام‌ها و مناره‌های مساجد می‌رفتند و با دقت به آسمان نگاه می‌کردند تا هلال را ببینند. گاهی اوقات آسمان ابری بود و به این خاطر افرادی را به شهرهایی می‌فرستادند که افق‌شان با شهر یزد یکی بود، به این رسم «قاصد در کردن» می‌گفتند.

مردم یزد اعتقاد داشتند بعد از رؤیت هلال ماه بهتره به قرآن، ظرف آب، سبزه و یا روی زیبای یک بچه نگاه کنند و صلوات بفرستند. یزدی‌ها معتقد هستند که موقع دیدن هلال ماه نو هر حاجتی برآورده می‌شود.

در زمان‌های گذشته در شهر باستانی یزد برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارک رمضان و مشخص کردن وقت دقیق سحر از ستارگان نظیر حرکت ستاره پروین استفاده می‌شد. برخی مردم از جمله خادمان مساجد یکی دو ساعت مانده به سحر چراغ‌هایی را روشن و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته‌های مساجد می‌گذاشتند تا دیگران با دیدن نور به نزدیک شدن سحر پی ببرند و با شروع اذان صبح آن‌ها را خاموش می‌کردند. یکی از مشهورترین چراغ‌ها «چراغ ملا کاظم» خادم مسجد جامع کویر یزد بود. گاهی هم با نقاره زدن مردم وقت سحر را مشخص می‌کردند.

همچنین مردم یزد در گذشته برای تشخیص غروب آفتاب به دیوار کاه‌گلی نگاه می‌کردند زیرا عقیده داشتند هر وقت کاه‌های داخل کاه‌گل دیوار دیده نشود، موقع اذان مغرب شده است.

یزدی‌ها برای افطاری دادن بسیار اهمیت قائل‌اند از این رو در بیشتر مساجد افطار می‌دادند و این افطاری شامل نان، پنیر، سبزی، آش، آبگوشت و یا برنج بود.

امروزه جلسات قرائت قرآن در مساجد یا منازل برگزار می‌شود. در جلسات بانوان و در روز پایانی که کلام‌الله مجید ختم می‌شود، بانوان هر کدام سوره‌های جزء سی‌ام قرآن را تلاوت می‌کنند و هر فردی که سوره توحید به او رسید باید ۳ بار آن را تلاوت کند. بانوان یزدی معتقدند در جلسات زنانه قرائت کلام‌الله مجید، اگر سوره توحید به دختری دم بخت برسد او در آن سال ازدواج خواهد کرد و اگر زن باردار باشد فرزندش پسر خواهد بود. کسی که توفیق تلاوت سوره توحید نصیبش می‌شود باید «دهن شیرینی» بدهد که یکی از شیرینی‌های شهر یزد نظیر خرما، نقل آلوچه‌ای، نقل بیدمشکی، حلوای برنج، شربت قند، زولبیا، گوشفیل، حلوای گل زرد، تر حلوا یا حلوای توت است.

یکی دیگر از آیین‌های مردم شهر یزد برگزاری جلسات «روضه قنبر» است که از شب نوزدهم تا شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود که بیشتر مخصوص خانم‌ها است. همه شرکت‌کننده‌ها در این مجالس خانم‌ها هستند و اگر پسربچه‌های نابالغ هم نباید حضور داشته باشند.

مردم یزد معتقد هستند که در شب‌های قدر ساعت تولد هر نوزاد و از دنیا رفتن هر شخص توسط ملک مقرب خداوند تعیین می‌شود به همین خاطر در این شب‌ها برای خود و عزیزان‌شان طلب طول عمر می‌کنند. مادرانی هم که صاحب فرزند نشده‌اند از خداوند می‌خواهند به آن‌ها بچه‌ای عنایت کند. یزدی‌ها هم مانند مردم سایر شهرهای ایران در شب‌های قدر دعای «جوشن کبیر» را می‌خوانند. در گذشته یزدی‌ها زمانی که به جمله «الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنا مِنَ النّارِ یا رَبِّ» می‌رسیدند به ریسمانی که قبلاً آماده کرده بودند می‌دمیدند و گره می‌زدند و تا آخر ۱۰۰ گره به ریسمان زده می‌شد. معتقد بودند که اگر در زمان مرگ این ریسمان را دور کفن‌شان بیاندازند از آتش جهنم در امان می‌مانند.

ضمناً برای شفای بیماران با خواندن همان جمله و دمیدن آن به شیرینی و خوراندن آن به بیمار، برای بیمار طلب بهبودی و شفا می‌کردند.

مراسم «نخل گردانی» نیز در روز شهادت حضرت علی (ع) در حسینیه شاه‌ولی شهر تفت برگزار می‌شود.

یزدی‌ها در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان که شب کشته شدن ابن ملجم است، مراسم «دوست دوست» داشتند. در این مراسم پسربچه‌ها در خانه‌ها رفته و اشعاری را در مدح امام علی (ع) می‌خواندند و صاحبخانه‌ها هم به آن‌ها هدایایی می‌دادند. این مراسم را کسانی که حاجتی داشتند انجام می‌دادند. مردم شهرستان مهریز معتقد هستند که در مراسم «دوست دوست» در ۷ خانه رو به قبله را بزنند و اگر از هر ۷ خانه هدیه گرفتند، حاجت‌شان برآورده می‌شود.

آیین «پیراهن مراد» هم یکی دیگر از مراسم مردم یزد در ماه مبارک رمضان بوده است. از چند روز مانده به شب بیست و هفتم خانم‌هایی که مریض دارند یا بچه دار نمی‌شود، شروع به دوختن پیراهن مراد می‌شود. آیین «حلقه مراد» هم یکی از آیین‌های کهن مردم یزد است. والدین یزدی برای فرزندان‌شان که هنوز به سن بلوغ نرسیده‌اند حلقه مراد سفارش می‌دهند تا از مرگ او جلوگیری کنند. آن‌ها به نوعی فرزندان‌شان را غلام و کنیز حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) می‌کنند.